خور دبی: نبض تاریخ و معماری پنهان این شهر
۵ اردیبهشت ۱۴۰۴
کپی لینک
منابع
41
نمایش منابع در متن
Google
Object-1
Witpress
Magzoid
Mediaoffice
Architizer
Blog Newlaunchproperties
Homestratosphere
Austincontrarian
Baggagetaxi
Dubaiideal
Prasoon
Re-thinkingthefuture
Neuroject
Design-middleeast
Google
Beyracarchitects
Armanipro
Artsandculture Google
Artboothgallery
Armanipro
Mdpi
Wfmmedia
Bidoun
Dxbadventure
Dubaibusinessdirectory
Ibnbattutamall
Algedra Com
Algedra
En Wikipedia
Bayut
Khaleejtimes
Saadatrent
Global Ctbuh
Armanipro
Dubaiasitusedtobe
Architectureau
Kestates
M Youtube
Advice Germanpartners
Prezi
خور دبی رو تصور کن. چیزی فراتر از یک آبراه خوش‌منظره است که شهر رو تقسیم می‌کنه؛ این خور، شریان تاریخی و نبض تپنده‌ی حیات اقتصادی دبی اولیه بود، خیلی قبل از اینکه کشف نفت چهره‌ی منطقه رو دگرگون کنه 
[1]
[5]
[6]. این خلیج کوچک طبیعی آب شور، شاهد بود که چطور دبی از یک روستای کوچک ماهیگیری و صید مروارید به یک مرکز تجاری پررونق تبدیل شد [1]
[4]
[13]. بیا با هم ببینیم چطور تجارت و بازرگانی حول محور خور، مستقیماً شکل شهری دبی اولیه رو تراشید، به اقتصادش جان بخشید و معماریش رو تحت تأثیر قرار داد [1][5]
[21]. با هم به بازارهای پرجنب‌وجوش (سوق‌ها) سفر می‌کنیم، با تجار پیشگام آشنا می‌شیم، شکل‌گیری دو منطقه‌ی دیره و بر دبی رو می‌بینیم و تغییرات اولیه‌ی معماری رو که ثروت به ارمغان آورد، مشاهده می‌کنیم [1]
[2]
[9][16]
[18]
[23]
[27]
[30]
[31]
[34]. این داستانِ اینه که چطور تجارت، با محوریت خور، پایه‌های شهری رو که امروز می‌شناسیم بنا نهاد و رشد اولیه‌ی شهری اون رو شکل داد [1][5][21].
موتور رشد: مسیرهای تجاری و ظهور تجار
سرنوشت دبی به عنوان یک مرکز تجاری، به طور قابل توجهی تحت تأثیر موقعیت مکانی عالی‌اش قرار گرفت [1][4][27]. دبی که در امتداد ساحل خلیج فارس قرار گرفته، به طور طبیعی به یک توقفگاه حیاتی در مسیرهای تجاری باستانی تبدیل شد که تمدن‌های بزرگی مثل بین‌النهرین، دره سند، ایران، هند و شرق آفریقا رو به هم متصل می‌کرد [4]
[10][9][6][21]. خودِ خور یک عامل تعیین‌کننده بود؛ یک بندر طبیعی و امن برای لنج‌های سنتی که در این آب‌ها رفت و آمد می‌کردن و جابجایی کالاها رو آسون می‌کردن، فراهم می‌کرد [1][5]
[36]. در ابتدا، اقتصاد محلی به شدت به صید مروارید و ماهیگیری وابسته بود؛ مرواریدهای دبی شهرت زیادی داشتن، حتی تجار ونیزی در اوایل سال ۱۵۸۰ به اون‌ها اشاره کرده بودن [13][4][5][6]
[3][9].
اما چطور دبی از مروارید به یک بندر بزرگ تبدیل شد؟ یک لحظه‌ی سرنوشت‌ساز حدود سال‌های ۱۹۰۱-۱۹۰۳ تحت حکومت شیخ مکتوم بن حشر آل مکتوم فرا رسید [31][9][1][13]. تجار که با مالیات‌های سنگین در بنادر ایرانی نزدیک مثل لنگه مواجه بودن، به دنبال جایگزین می‌گشتن [1][31]. شیخ مکتوم از این فرصت استفاده کرد و دبی رو یک بندر آزاد اعلام کرد و به تجار خارجی معافیت مالیاتی و حمایت ارائه داد [31][9][1][13]. راستش رو بخوای، این یک شاهکار بود. این اقدام باعث سرازیر شدن تجار، به خصوص از ایران، شد که در منطقه‌ای که بعدها به بستکیه معروف شد، ساکن شدن و همچنین تجار هندی ('بانیاها') که در تأمین مالی صید مروارید و ایجاد روابط تجاری با بمبئی نقش اساسی داشتن [9][31][16][36][13].
این طبقه‌ی نوظهور تجار، ترکیبی از عرب‌های محلی فعال در صید مروارید و تجار مهاجر، فوق‌العاده تأثیرگذار شدن [31][13][9]. اون‌ها تجارت پر سود صادرات مجدد رو هدایت می‌کردن، کالاها رو بدون عوارض گمرکی وارد می‌کردن و به جاهای دیگه می‌فرستادن و به این ترتیب دبی رو در اوایل قرن بیستم به عنوان مرکز تجاری برتر خلیج فارس تثبیت کردن [9]
[32]. این‌ها فقط بازیگران منفعل نبودن؛ خانواده‌هایی مثل الغریر، الفطیم و گالاداری فعالانه در توسعه‌ی اولیه سرمایه‌گذاری کردن و مسیر اقتصادی شهر رو خیلی قبل از نفت شکل دادن [31]
[33][23][9]
[37]. ثباتی که تحت‌الحمایگی بریتانیا فراهم کرده بود هم به امنیت مسیرهای دریایی کمک کرد و باعث شکوفایی تاریخ تجارت دبی شد [13][9]
[7][36].
نبض تپنده‌ی تجارت: شکل‌گیری سوق‌ها (بازارها)
هرجا تجارت جریان داره، بازارها هم به دنبالش میان. در دبی اولیه، سوق‌های سنتی به طور طبیعی در امتداد سواحل خور، یعنی نقاط طبیعی ورود و خروج کشتی‌های حامل کالا، شکل گرفتن [2][30][34]. این‌ها فقط مکان‌هایی برای خرید و فروش نبودن؛ سوق‌ها قلب‌های اجتماعی و اقتصادی پرجنب‌وجوش شهر نوپا بودن که از فعالیت و تعامل غلغله می‌زدن [2]. اون‌ها مستقیماً از تبادل مداوم بین ماهیگیران محلی، غواصان مروارید و تجار بازدیدکننده از سراسر دریاها رشد کردن [2][1][6]. این محیط پویا به طور طبیعی منجر به تشکیل مناطق بازار تخصصی شد [2].
تصور کن: کوچه‌های باریک و سایه‌دار، اغلب سرپوشیده، پر از مردمی که چانه می‌زنن، گپ می‌زنن و ویترین‌ها رو نگاه می‌کنن [34]. این طراحی کلاسیک سوق فقط کاربردی نبود و از آفتاب پناه می‌داد؛ بلکه فضایی صمیمی و عالی برای تجارت ایجاد می‌کرد [34]. می‌دونی چی جالبه؟ اینکه چطور این بازارها بر اساس تخصص دسته‌بندی می‌شدن 
[40]. در دیره، سوق طلای خیره‌کننده پدیدار شد که رسماً در دهه‌ی ۱۹۴۰ تأسیس شد، مجموعه‌ای از مغازه‌ها که با جواهرات می‌درخشیدن [40]
[8]. در نزدیکی اون، سوق ادویه هوا رو با عطرهای عجیب و غریب از هند و فراتر از اون پر می‌کرد [40][8]. اون طرف خور در بر دبی، سوق پارچه مجموعه‌ای رنگارنگ از پارچه‌ها رو عرضه می‌کرد، در حالی که سوق عطر رهگذران رو با رایحه‌های سنتی عربی مثل عود و عطار وسوسه می‌کرد [40][21]
[26][8][34].
تنوع محض کالاها – منسوجات هندی، صنایع دستی ایرانی، محصولات آفریقایی – نقش دبی رو به عنوان یک دیگ ذوب فرهنگی و یک گره کلیدی در تجارت جهانی به نمایش می‌گذاشت [13][6][8]. بازار دیره، به طور خاص، در سراسر خاورمیانه شهرت پیدا کرد [32]. حتی امروز هم، این سوق‌های تاریخی دبی به عنوان بقایای زنده‌ی اقتصاد پیش از نفت، گواهی بر ریشه‌های تجاری و میراث متنوع شهر هستن [2][8][30][34][21]
[38]. در حالی که تفاسیر مدرنی مثل سوق مدینات وجود داره، اون‌ها نمی‌تونن حال و هوای تاریخی اصیل بازارهای اصلی کنار خور رو به طور کامل منتقل کنن [8]
[41]
[39].
شهرهای دوقلو در کنار خور: ظهور دیره و بر دبی
خور فقط تجارت رو تسهیل نکرد؛ بلکه به طور فیزیکی سکونتگاه در حال رشد رو شکل داد و اون رو به دو منطقه‌ی متمایز تقسیم کرد: دیره در شمال/شرق و بر دبی در جنوب/غرب [1][5][6][18]
[12]. این مناطق با هم هسته‌ی تاریخی شهر رو تشکیل می‌دن که اغلب به عنوان «دبی قدیم» شناخته می‌شه 
[11]
[14]
[20]
[22]
[28]. بر دبی، که به معنای واقعی کلمه «سرزمین اصلی دبی» هست، افتخار این رو داره که محل سکونتگاه اولیه بوده [28]. اینجا بود، در شبه‌جزیره‌ی شندغه در دهانه‌ی خور، که قبیله‌ی بنی یاس، به رهبری خانواده‌ی آل مکتوم، استقلال دبی رو در سال ۱۸۳۳ برقرار کرد [13][5][7][18][27]. از نظر تاریخی، بر دبی مرکز اداری بود و دیوان حاکم، مسجد جامع و قلعه‌ی فهیدی کهن، که حدود سال ۱۷۸۷ ساخته شده بود، در اون قرار داشتن [28][27][18][13][9].
در آن سوی آب، دیره به طور همزمان توسعه پیدا کرد و رشدش عمدتاً توسط تجارت پیش می‌رفت [22]. ریشه‌های اون هم به اواسط قرن هجدهم برمی‌گرده و در کنار فعالیت‌های تجاری خور شکوفا شد [22]. دیره به سرعت به خاطر سوق‌های بزرگ و پررونقش شهرت پیدا کرد و به آهنربایی برای تجاری تبدیل شد که از ایران و هند مهاجرت کرده و در اونجا کسب‌وکار و خانه راه‌اندازی کرده بودن [27][32][7][13][9][2]. تا اوایل قرن بیستم، بازارهای دیره از مهم‌ترین بازارهای ساحل محسوب می‌شدن و نقش اون رو به عنوان موتور تجاری اصلی در کنار بر دبی تثبیت کردن [27][32][22]. گزارش شده که شیوع آبله در بر دبی در سال ۱۸۴1 باعث شد برخی از ساکنان به دیره نقل مکان کنن و این امر به طور بالقوه رشد اون رو تسریع کرد [22]
[24].
توسعه‌ی هم دیره و هم بر دبی اساساً با خور و تجارتی که پرورش می‌داد، مرتبط بود [1][6][22]. در حالی که بر دبی در ابتدا اهمیت اداری داشت، دیره به قلب تجاری غالب شکوفا شد [32][22][27]. برای قرن‌ها، قایق‌های چوبی سنتی به نام «عبره» مردم و کالاها رو بین دو ساحل جابجا می‌کردن، یک ارتباط حیاتی که به طرز دلنشینی تا امروز ادامه داره [6][5]. ساخت پل آل مکتوم در سال ۱۹۶۳ اولین اتصال ثابت رو فراهم کرد که نمادی از گام به سوی مدرنیزاسیون بود، اگرچه این دو منطقه‌ی دوقلو همچنان روح میراث دبی باقی موندن [1][5][11][14]
[35]
[17][20]. این روایت توسعه‌ی دیره و بر دبی برای درک تاریخ خور دبی محوریه [1][6][22].
ثروت شکل می‌گیرد: تغییرات اولیه‌ی معماری
با شکوفایی تجارت، ابتدا از طریق مروارید و بعداً از طریق وضعیت استراتژیک بندر آزاد، ثروت انباشته شده شروع به تغییر محسوس محیط ساخته شده‌ی دبی کرد، خیلی قبل از اینکه درآمدهای نفتی از راه برسه [4][7][31]. دبی اولیه با سازه‌های ساده مشخص می‌شد – خانه‌های محقر ساخته شده از گل در دسترس، سنگ‌های مرجانی برداشت شده از دریا، و شاخ و برگ نخل که به صورت کلبه‌های «برستی» بافته می‌شدن [1][13][18]
[29]. با این حال، رونق روزافزون امکان ساخت ساختمان‌های مستحکم‌تر و دائمی‌تر رو فراهم کرد [1][13][18][29][4][7][31].
یک کاتالیزور مهم برای تغییر معماری، ورود خانواده‌های تجار ثروتمند بود، به خصوص اون‌هایی که از ایران در حدود آغاز قرن بیستم اومدن [31][9]
[15]. این تجار با سکونت در مناطقی مثل بستکیه (که اکنون بخشی از محله‌ی تاریخی الفهیدی است)، درآمدهای تجاری خودشون رو صرف ساخت خانه‌های مجلل‌تر کردن [31][16]. این‌ها فقط خانه‌های بزرگ‌تر نبودن؛ بلکه عناصر طراحی پیچیده‌ای رو در بر می‌گرفتن که نشان‌دهنده‌ی موقعیت اجتماعی، پیشینه‌ی فرهنگی و نیاز به سازگاری با آب و هوای سخت بود [23]. به طراحی‌های زیبای حیاط فکر کن که حریم خصوصی و جریان هوا رو فراهم می‌کردن، و بادگیرهای مبتکرانه یا «برجیل‌ها» که برای گرفتن نسیم و خنک کردن فضای داخلی طراحی شده بودن – یک ویژگی شاخص معماری اولیه‌ی دبی [16][23].
مصالح ساختمانی هم شروع به روایت داستان ثروت کردن. در حالی که سنگ مرجانی محلی و گچ همچنان مصالح اصلی بودن، استفاده‌ی روزافزون از الوارهای چوب سخت وارداتی، به ویژه چوب ساج از هند برای تیرها، درها و عناصر تزئینی، نشانه‌ی رونق و ارتباطات تجاری گسترده بود [23][36]. اغلب، صنعتگران ماهر از ایران یا هند استخدام می‌شدن که سنت‌های خودشون رو با سبک‌های محلی ترکیب می‌کردن و به ایجاد یک هویت معماری منحصربه‌فرد کمک می‌کردن [23][31]. این دوره شاهد بود که دبی فراتر از یک روستای ساده تکامل پیدا کرد و تراکم ساختمانی در امتداد خور در دیره و بر دبی افزایش یافت [31][15]. تا اواسط قرن بیستم، خانه‌های دو طبقه مزین به بادگیرها به نشانه‌های بصری موفقیت تجار تبدیل شدن، متمایز اما همچنان ریشه در سنت‌های منطقه‌ای داشتن [23]
[25]. این تکامل معماری، که با بودجه‌ی تجارت تأمین می‌شد، یک بنیاد شهری متمایز رو قبل از استفاده‌ی گسترده از مصالح مدرن مانند بتن و فولاد که دوران جدیدی رو پس از نفت آغاز کرد، بنا نهاد 
[19][29][25][15][16].
داستان دبی اولیه اساساً داستان تجارتیه که حول محور خورش شکل گرفته [1][9][4][5][18]. این بازرگانی موتوری بود که رشد شهری رو به پیش برد، هویت اقتصادی شهر رو تثبیت کرد و مناطق مرکزی اون یعنی دیره و بر دبی رو با سوق‌های پرجنب‌وجوششون، خیلی قبل از اینکه نفت سرنوشتش رو تغییر بده، به طور فیزیکی شکل داد [1][9][4][5][18]. میراث این دوران همچنان پابرجاست و در تار و پود دبی قدیم، معماریش و شخصیت پایدارش به عنوان یک چهارراه جهانی تنیده شده [34][21][38].
رایگان امتحان کنید